Płaza Aleksander z Mstyczowa h. Topór (zm. ok. r. 1657), starosta brzeźnicki i rabsztyński, wielkorządca krakowski. Był wnukiem Jana (zob.), synem Krzysztofa, star. brzeźnickiego, i Barbary z Minockich. W r. 1631 był już starostą brzeźnickim i człowiekiem żonatym. W r. 1632 podpisał elekcję Władysława IV z województwem krakowskim. W r. 1648 był rotmistrzem chorągwi zaciągu województwa sieradzkiego w sile 200 rajtarów i 50 dragonów. T. r. podpisał elekcję Jana Kazimierza z województwem sieradzkim. P. sprawował różne funkcje w województwie krakowskim i sieradzkim. W r. 1648 był marszałkiem zjazdu województwa sieradzkiego w Szadku. Posłował z województwa krakowskiego na sejmy: w r. 1652 (nadzwycz.), już jako starosta rabsztyński, i w r. 1654 (nadzwycz.). Wybierano go też do różnych komisji; sejmik proszowski 15 V 1653 wybrał go na deputata do komisji sprawdzającej rachunki poborców, a z ramienia sejmiku relacyjnego 4 VIII t. r. wnosił wraz z innymi deputatami województwa protestację do grodu krakowskiego przeciw duchownym, którzy nie chcieli płacić większych podatków na żołnierza powiatowego w chwili zagrożenia Rzpltej przez Bohdana Chmielnickiego. W r. 1654 był administratorem czopowego i rozliczał się z pobranych sum na sejmiku 18 VIII 1654, ponownie należał w t. r. do komisji dla ustalenia «dubiów» w juramentach o dochodach ze wsi i miasteczek. Nie wyliczył się jednak dokładnie z pobranych podatków, bo po jego śmierci «pokazały się niemałe reszty czopowego in administrationem [jemu] puszczonego», o które upominał się sejmik proszowski 25 VI 1659 u jego potomków i ponownie 16 V 1662. Był marszałkiem sejmiku deputackiego województwa krakowskiego 14 IX 1654.
Od r. 1655 P. był wielkorządcą krakowskim. W czasie «potopu» pozostał w oblężonym przez Szwedów Krakowie. Dn. 11 X 1655 został, wraz ze star. chęcińskim Janem Klemensem Branickim, delegowany przez Stefana Czarnieckiego do rozmów z wysłannikami Jana Kazimierza w celu ustalenia wstępnych negocjacji z feldmarszałkiem A. Wittenbergiem. Dn. 13 X brał udział w radzie wojennej zastanawiającej się nad warunkami poddania Szwedom Krakowa. Wraz z Aleksandrem Minorem reprezentował Czarnieckiego na posiedzeniu rady miejskiej, by namówić mieszczan do kapitulacji miasta, gdyż król polski wyjechał z kraju, wojsko kwarciane poddało się Szwedom i nie ma nadziei na odsiecz. Dn. 15 X jeździł, wraz z Branickim i Fromholdem Wolffem, star. dyneburskim, jako komisarz do szwedzkiej kwatery z projektem układu kapitulacyjnego. Dn. 18 X, wraz z Czarnieckim i Krzysztofem Rupniewskim, wojskim krakowskim, oblatował w grodzie krakowskim akt kapitulacji Krakowa z 17 X w imieniu swoim i wszystkich urzędników zamku i szlachty w mieście przebywających.
Nie wiadomo, gdzie przebywał P. po kapitulacji Krakowa. Wiosną 1656 znalazł się we Lwowie, gdzie skonfederowane województwo krakowskie 8 IV t. r. pod nieobecność kaszt. krakowskiego Stanisława Warszyckiego powierzyło mu komendę nad wojskiem jako delegatowi powiatu proszowskiego. Zapewne wkrótce potem zmarł; 21 VI 1658 jest wymieniony w laudum proszowskim jako zmarły, a wielkorządcą krakowskim w l. 1657–9 był Hieronim Wierzbowski.
Z małżeństwa z Reginą, córką Mikołaja Borka z Mogilan, wdową po Mikołaju Stadnickim, podczaszym sanockim, P. pozostawił syna Samuela i córkę Barbarę.
Niesiecki; Uruski; – Grabowski A., Starożytnicze wiadomości o Krakowie, Kr. 1852 s. 98–9; Kersten A., S. Czarniecki, W. 1963; Kubala L., Wojna szwedzka w r. 1655 i 1656, Lw. 1913 s. 125–9, 409; Nowak T., Operacja krakowska króla Karola V Gustawa 17 IX–19 X 1655, w: Wojna polsko-szwedzka 1655–1660, W. 1973; Wimmer J., Wojsko polskie w połowie XVII w., W. 1965; – Akta sejmikowe woj. krak., II, III; Kochowski W., Lata potopu. 1655–1657, W. 1966; Rejestr poborowy województwa krakowskiego z r. 1680, Oprac. E. Trzyna, S. Żyga, Wr. 1959; Rudawski W., Historia polska, Pet.–Mohylew 1855 I 244; Temberski, Roczniki; Vol. leg., III 769, IV 217; – Arch. Państw. w Kr.: Terr. Crac., t. 129 s. 1305, t. 132 s. 621; B. Ossol.: rkp. nr 326 s. 15, 18, 19, 29–30 (Diariusz obsidyjej Krakowa); B. PAN w Kr.: Teka Pawińskiego nr 8342 (25) s. 462, 467, 489.
Adam Przyboś